Główna bohaterka powieści, uboga szlachcianka mieszkająca w Korczynie. Przeżyła nieszczęśliwą miłość do Zygmunta Korczyńskiego, który został wysłany przez matkę za granicę. Rozsądna, uczciwa i pracowita kobieta, która odrzuca zaloty bogatego arystokraty Teofila Różyca i decyduje się na mezalians z Janem Bohatyrowiczem. Jej wybór symbolizuje pojednanie między dworem a zaściankiem oraz emancypację kobiet.
Szlachecka rodzina właścicieli majątku Korczyn na Grodzieńszczyźnie. Przedstawiciele drobnej szlachty zmagającej się z problemami ekonomicznymi i społecznymi po powstaniu styczniowym. Dom Korczyńskich symbolizuje dwór szlachecki w czasach upadku, pełen kontrastów między tradycją a współczesnością.
Właściciel majątku Korczyn, ojciec Witolda i Zygmunta. Człowiek zgorzkniały przez życiowe przeciwności i walkę o utrzymanie majątku w rękach rodziny. Zerwał wszelkie stosunki z rodziną Bohatyrowiczów po dawnym konflikcie. Charakteryzuje się samotnością i goryczą spowodowaną trudnymi wyborami życiowymi i walką z okupantem o zachowanie patrimoniów.
Żona Benedykta, określana jako "dama modna". Znudzona życiem na wsi, przewrażliwiona i egoistyczna kobieta, która nie jest ani dobrą żoną, ani matką. Spędza czas z towarzyszką Teresą Plińską, unikając obowiązków domowych. Reprezentuje negatywny wzorzec kobiecości w opozycji do pracowitej Justyny.
Syn Benedykta Korczyńskiego, reprezentant młodego pokolenia wierzącego w odrodzenie narodu. Student powracający na wakacje do rodzinnego majątku. Uosobienie nadziei na przyszłość i kontynuację polskich tradycji patriotycznych.
Drugi syn Benedykta, artysta mieszkający za granicą. Egoista i kosmopolita, który porzucił polskie tradycje dla kariery artystycznej. Jego nieszczęśliwy romans z Justyną Orzelską został przerwany przez matkę, Andrzejową Korczyńską, niezadowoloną z pochodzenia dziewczyny. Symbolizuje zdradę narodowych wartości.
Siostra Benedykta, niezamężna kobieta pomagająca prowadzić gospodarstwo w Korczynie. Opiekunka Justyny Orzelskiej, reprezentuje pozytywny wzorzec kobiecości - jest pracowita i oddana rodzinie. W młodości odrzuciła zaręczyny z Anzelmem Bohatyrowiczem ze względu na różnice społeczne.
Ród drobnej szlachty zaściankowej mieszkający w Bohatyrowiczach nad Niemnem. Potomkowie legendarnych Jana i Cecylii z XVI wieku, reprezentują tradycyjne wartości pracy na roli, prostoty i przywiązania do tradycji. Ich zaścianek kontrastuje z dworem Korczyńskich.
Syn Anzelma Bohatyrowicza, mieszkaniec zaścianku, prosty ale honorowy mężczyzna. Pracowity gospodarz, który zakochuje się w Justynie Orzelskiej podczas ich spotkań nad Niemnem. Opowiada jej historię powstania styczniowego i śmierci swojego ojca. Jego związek z Justyną prowadzi do pojednania między zwaśnionymi rodzinami Korczyńskich i Bohatyrowiczów.
Ojciec Jana Bohatyrowicza, stary gospodarz zaścianku. Opiekuje się Justyną podczas burzy i opowiada jej legendę o Janie i Cecylii - założycielach rodu. W młodości był zakochany w Marcie Korczyńskiej, ale została odrzucona jego propozycja małżeństwa. Uosobienie mądrości ludowej i tradycji rodowej.
Syn Anzelma, brat Jana Bohatyrowicza. Mieszkaniec zaścianku reprezentujący tradycyjne wartości pracy na roli i przywiązania do ziemi rodzinnej.
Matka Zygmunta Korczyńskiego, wdowa po powstańcu styczniowym. Mieszka w Osowcach i nigdy nie zdjęła żałoby po mężu. Wychowała syna na egoistę i kosmopolitę, nie przekazując mu polskich ideałów. Pod koniec powieści uświadamia sobie swoje błędy wychowawcze.
Bogaty arystokrata, hazardzista i morfinista zalecający się do Justyny Orzelskiej. Reprezentuje zdegenerowaną arystokrację, pozbawioną wartości moralnych. Justyna odrzuca jego zaloty, wybierając miłość zamiast bogactwa.
Towarzyszka Emilii Korczyńskiej, nazywana również Terenią. Spędza czas na zabawianiu wiecznie chorej i znudzonej Emilii, reprezentując pasożytniczy styl życia dworskiego.
Ojciec Justyny, szlachcic którego głównym zajęciem jest gra na skrzypcach. Przedstawiony jako człowiek nieroztropny w sprawach finansowych, co doprowadziło do ubóstwa rodziny. Reprezentuje szlachtę oderwanę od praktycznych spraw życiowych.
Małżeństwo sąsiadów Korczyńskich, właściciele majątku Olszynka. Reprezentują leniwy i pasożytniczy styl życia szlachty.
Mąż właścicielki Olszynki, leniwy do granic możliwości szlachcic. Zamiast pomagać żonie w prowadzeniu gospodarstwa, woli jeździć w gości i prowadzić towarzyskie rozmowy.
Majątek rodziny Korczyńskich na Grodzieńszczyźnie, wzorowany na Miniewiczach. Miejsce akcji przedstawiające dwór szlachecki w czasach kryzysu po powstaniu styczniowym. Symbolizuje walkę o zachowanie polskiej tożsamości kulturowej na ziemiach zabranych.
Zaścianek szlachecki nad Niemnem, miejsce zamieszkania rodu Bohatyrowiczów. Reprezentuje tradycyjne wartości pracy na roli, prostoty życia i przywiązania do tradycji. Miejsce to rzeczywiście istnieje na terytorium dzisiejszej Białorusi.
Rzeka przepływająca przez tereny akcji powieści, symbol łączący przeszłość z teraźniejszością. Po Niemnie bohaterowie pływają tratwami, a jego brzegi są miejscem ważnych rozmów i refleksji. Rzeka symbolizuje ciągłość życia i tradycji.
Miejsce pochówku legendarnych założycieli rodu Bohatyrowiczów z XVI wieku. Znajduje się nad brzegiem Niemna, pod starym dębem, z drewnianym krzyżem i napisem "Jan i Cecylia, rok 1549, memento mori". Symbol tradycji rodowej i wartości pracy. Grób rzeczywiście istnieje i można go odwiedzić.
Legendarna para z XVI wieku, założyciele rodu Bohatyrowiczów. Przybyli z Polski około 1487 roku, pochodzili z różnych stanów - on z ludu pospolitego, ona ze szlachty. Ciężką pracą wykarczowali puszczę i założyli osadę nad Niemnem. W 1549 roku król Zygmunt August nadał im szlachectwo i herb Pomian za zasługi w zagospodarowaniu dzikich ziem.
Opowieść o założycielach rodu Bohatyrowiczów przekazywana z pokolenia na pokolenie. Historia przedstawia parę różnego pochodzenia społecznego, która miłością i wspólną pracą przekształciła dziką puszczę w kwitnącą osadę. Symbolizuje pozytywistyczne wartości: pracę, miłość, równość społeczną i przywiązanie do ziemi.
Wydarzenia z 1863 roku, które są często wspominane przez bohaterów powieści. Jan Bohatyrowicz opowiada Justynie o śmierci swojego ojca w powstaniu. Powstanie stanowi tło historyczne powieści i wpływa na losy wszystkich bohaterów, szczególnie Andrzejowej Korczyńskiej, która straciła w nim męża.
Majątek Andrzejowej Korczyńskiej, gdzie mieszka z synem Zygmuntem. Miejsce przepełnione smutkiem i żałobą po zmarłym mężu - powstańcu styczniowym.
Majątek rodziny Kirłów, sąsiadów Korczyńskich. Reprezentuje kolejny przykład dworu szlacheckiego zmagającego się z problemami ekonomicznymi w czasach pozaborcowych.
Rzeczywisty majątek rodziny Kamieńskich, który był pierwowzorem literackiego Korczyna. Miejscowość na Grodzieńszczyźnie, gdzie Eliza Orzeszkowa mieszkała i pisała powieść.
Stary, tysiącletni dąb nad Niemnem, pod którym Jan i Cecylia zbudowali pierwszą chatę i pod którym zostali pochowani. Drzewo symbolizuje trwałość tradycji, ciągłość pokoleń i związek z ziemią rodzinną.
Instrument, na którym grała Cecylia dla Jana po ciężkim dniu pracy. Symbol kultury, piękna i harmonii w życiu pracowitej pary. Reprezentuje łączenie pracy z duchowyemi aspektami życia.
Herb nadany rodzinie Bohatyrowiczów przez króla Zygmunta Augusta w 1549 roku. Przedstawia żubrząglowę na żółtym polu, symbolizującą pokonanie dzikiej natury i zagospodarowanie puszczystych ziem.
Drewniany krzyż z figurą Chrystusa postawiony przez dzieci Jana i Cecylii nad grobem rodziców. Przetrwał wieki dzięki trosce kolejnych pokoleń Bohatyrowiczów. Symbol wiary, pamięci o przodkach i ciągłości tradycji.
Miejsce pochówku uczestników powstania styczniowego, które Jan Bohatyrowicz pokazuje Justynie podczas ich wyprawy Niemnem. Symbol pamięci o walce o niepodległość i ofierze pokolenia powstańców.
Środek transportu, którym Jan i Justyna płyną Niemnem do mogiły powstańczej. Moment zbliżenia bohaterów i ważnych wyznań o przeszłości i planach na przyszłość.
Zjawisko atmosferyczne, które zmusza Jana i Justynę do schronienia się w chacie Anzelma. Moment symboliczny prowadzący do pogłębienia znajomości i zrozumienia między bohaterami z różnych środowisk.
Uroczystość w zaścianku Bohatyrowicze, podczas której Elżusia prosi Justynę o bycie druhną. Wydarzenie reprezentujące tradycyjne obyczaje ludowe i integrację Justyny ze środowiskiem zaściankowym.
Mieszkanka zaścianku Bohatyrowicze, która przyrządza wieczerzę dla gości. Reprezentuje gościnność i ciepło środowiska zaściankowego w opozycji do chłodu dworu.
Uroczystość w dworze Korczyńskich, podczas której pojawia się Zygmunt. Okazja do przedstawienia kontrastu między światem dworu a zaścianku oraz przypomnienia o przeszłości Justyny i Zygmunta.
Małżeństwo między osobami z różnych warstw społecznych. Justyna decyduje się na mezalians z Janem Bohatyrowiczem wbrew konwenansoom społecznym, wybierając miłość i szczęście zamiast pozycji społecznej.
Pozytywistyczna idea pracy dla dobra społeczeństwa, którą realizują pozytywni bohaterowie powieści. Justyna, Jan, Benedykt i Marta reprezentują wartość ciężkiej pracy jako sposobu na budowanie lepszej przyszłości.
Idea równouprawnienia kobiet, którą Orzeszkowa wplotła w powieść przez postać Justyny. Bohaterka podejmuje samodzielne decyzje o swoim życiu wbrew oczekiwaniom społecznym i presji otoczenia.
Niewielka osada szlachecka, gdzie mieszka drobna szlachta trudniąca się rolnictwem. Bohatyrowicze reprezentują tradycyjne wartości zaścianków: prostotę, pracowitość i przywiązanie do tradycji.
Siedziba zamożniejszej szlachty, reprezentowana przez Korczyn. Miejsce kontrastujące z zaściankiem, często charakteryzujące się większą formalnością i oderwaniem od pracy fizycznej.
Pierwotny las nad Niemnem, który Jan i Cecylia przekształcili w osadę. Symbol dzikiej natury, którą można pokonać ciężką pracą i determinacją. Reprezentuje wyzwania, przed którymi stają pionierzy i budowniczy cywilizacji.