Justyna Orzelska | {justyna, justyny, justynie, justynę, justyną, orzelska, orzelskiej, orzelską} Główna bohaterka powieści, uboga szlachcianka mieszkająca w Korczynie. Przeżyła nieszczęśliwą miłość do Zygmunta Korczyńskiego, który został wysłany przez matkę za granicę. Rozsądna, uczciwa i pracowita kobieta, która odrzuca zaloty bogatego arystokraty Teofila Różyca i decyduje się na mezalians z Janem Bohatyrowiczem. Jej wybór symbolizuje pojednanie między dworem a zaściankiem oraz emancypację kobiet.

~Korczyńscy | {korczyński, korczyńskiego, korczyńskiemu, korczyńskim, korczyńscy, korczyńskich, korczyńskimi, korczyńskach} Szlachecka rodzina właścicieli majątku Korczyn na Grodzieńszczyźnie. Przedstawiciele drobnej szlachty zmagającej się z problemami ekonomicznymi i społecznymi po powstaniu styczniowym. Dom Korczyńskich symbolizuje dwór szlachecki w czasach upadku, pełen kontrastów między tradycją a współczesnością.

+Benedykt Korczyński | {benedykt, benedykta, benedyktowi, benedyktem, benedykcie} Właściciel majątku Korczyn, ojciec Witolda i Zygmunta. Człowiek zgorzkniały przez życiowe przeciwności i walkę o utrzymanie majątku w rękach rodziny. Zerwał wszelkie stosunki z rodziną Bohatyrowiczów po dawnym konflikcie. Charakteryzuje się samotnością i goryczą spowodowaną trudnymi wyborami życiowymi i walką z okupantem o zachowanie patrimoniów.

+Emilia Korczyńska | {emilia, emilii, emilię, emilią} Żona Benedykta, określana jako "dama modna". Znudzona życiem na wsi, przewrażliwiona i egoistyczna kobieta, która nie jest ani dobrą żoną, ani matką. Spędza czas z towarzyszką Teresą Plińską, unikając obowiązków domowych. Reprezentuje negatywny wzorzec kobiecości w opozycji do pracowitej Justyny.

+Witold Korczyński | {witold, witolda, witoldowi, witoldem, witoldzie} Syn Benedykta Korczyńskiego, reprezentant młodego pokolenia wierzącego w odrodzenie narodu. Student powracający na wakacje do rodzinnego majątku. Uosobienie nadziei na przyszłość i kontynuację polskich tradycji patriotycznych.

+Zygmunt Korczyński | {zygmunt, zygmunta, zygmuntowi, zygmuntem, zygmuncie} Drugi syn Benedykta, artysta mieszkający za granicą. Egoista i kosmopolita, który porzucił polskie tradycje dla kariery artystycznej. Jego nieszczęśliwy romans z Justyną Orzelską został przerwany przez matkę, Andrzejową Korczyńską, niezadowoloną z pochodzenia dziewczyny. Symbolizuje zdradę narodowych wartości.

+Marta Korczyńska | {marta, marty, marcie, martę, martą} Siostra Benedykta, niezamężna kobieta pomagająca prowadzić gospodarstwo w Korczynie. Opiekunka Justyny Orzelskiej, reprezentuje pozytywny wzorzec kobiecości - jest pracowita i oddana rodzinie. W młodości odrzuciła zaręczyny z Anzelmem Bohatyrowiczem ze względu na różnice społeczne.

~Bohatyrowiczowie | {bohatyrowicz, bohatyrowicza, bohatyrowiczowi, bohatyrowiczem, bohatyrowiczu, bohatyrowiczów, bohatyrowiczom, bohatyrowiczami, bohatyrowiczach} Ród drobnej szlachty zaściankowej mieszkający w Bohatyrowiczach nad Niemnem. Potomkowie legendarnych Jana i Cecylii z XVI wieku, reprezentują tradycyjne wartości pracy na roli, prostoty i przywiązania do tradycji. Ich zaścianek kontrastuje z dworem Korczyńskich.

+Jan Bohatyrowicz | {jan, jana, janowi, janem, janie, janek, janka, jankowi, jankiem, janku} Syn Anzelma Bohatyrowicza, mieszkaniec zaścianku, prosty ale honorowy mężczyzna. Pracowity gospodarz, który zakochuje się w Justynie Orzelskiej podczas ich spotkań nad Niemnem. Opowiada jej historię powstania styczniowego i śmierci swojego ojca. Jego związek z Justyną prowadzi do pojednania między zwaśnionymi rodzinami Korczyńskich i Bohatyrowiczów.

+Anzelm Bohatyrowicz | {anzelm, anzelma, anzelmowi, anzelmem, anzelmie} Ojciec Jana Bohatyrowicza, stary gospodarz zaścianku. Opiekuje się Justyną podczas burzy i opowiada jej legendę o Janie i Cecylii - założycielach rodu. W młodości był zakochany w Marcie Korczyńskiej, ale została odrzucona jego propozycja małżeństwa. Uosobienie mądrości ludowej i tradycji rodowej.

+Fabian Bohatyrowicz | {fabian, fabiana, fabianowi, fabianem, fabianie} Syn Anzelma, brat Jana Bohatyrowicza. Mieszkaniec zaścianku reprezentujący tradycyjne wartości pracy na roli i przywiązania do ziemi rodzinnej.

Andrzejowa Korczyńska | {andrzejowa, andrzejowej, andrzejową} Matka Zygmunta Korczyńskiego, wdowa po powstańcu styczniowym. Mieszka w Osowcach i nigdy nie zdjęła żałoby po mężu. Wychowała syna na egoistę i kosmopolitę, nie przekazując mu polskich ideałów. Pod koniec powieści uświadamia sobie swoje błędy wychowawcze.

Teofil Różyc | {teofil, teofila, teofilowi, teofilem, teofilu, różyc, różyca, różycowi, różycem, różycu} Bogaty arystokrata, hazardzista i morfinista zalecający się do Justyny Orzelskiej. Reprezentuje zdegenerowaną arystokrację, pozbawioną wartości moralnych. Justyna odrzuca jego zaloty, wybierając miłość zamiast bogactwa.

Teresa Plińska | {teresa, teresy, teresie, teresę, teresą, plińska, plińskiej, plińską, terenia} Towarzyszka Emilii Korczyńskiej, nazywana również Terenią. Spędza czas na zabawianiu wiecznie chorej i znudzonej Emilii, reprezentując pasożytniczy styl życia dworskiego.

Orzelski | {orzelski, orzelskiego, orzelskiemu, orzelskim} Ojciec Justyny, szlachcic którego głównym zajęciem jest gra na skrzypcach. Przedstawiony jako człowiek nieroztropny w sprawach finansowych, co doprowadziło do ubóstwa rodziny. Reprezentuje szlachtę oderwanę od praktycznych spraw życiowych.

~Kirłowie | {kirło, kirła, kirłowi, kirłem, kirłowie, kirłów, kirłom, kirłami, kirłach} Małżeństwo sąsiadów Korczyńskich, właściciele majątku Olszynka. Reprezentują leniwy i pasożytniczy styl życia szlachty.

+Kirło | {kirło, kirła, kirłowi, kirłem} Mąż właścicielki Olszynki, leniwy do granic możliwości szlachcic. Zamiast pomagać żonie w prowadzeniu gospodarstwa, woli jeździć w gości i prowadzić towarzyskie rozmowy.

Korczyn | {korczyn, korczyna, korczynowi, korczynem, korczynie} Majątek rodziny Korczyńskich na Grodzieńszczyźnie, wzorowany na Miniewiczach. Miejsce akcji przedstawiające dwór szlachecki w czasach kryzysu po powstaniu styczniowym. Symbolizuje walkę o zachowanie polskiej tożsamości kulturowej na ziemiach zabranych.

Bohatyrowicze | {bohatyrowicze, bohatyrowicz} Zaścianek szlachecki nad Niemnem, miejsce zamieszkania rodu Bohatyrowiczów. Reprezentuje tradycyjne wartości pracy na roli, prostoty życia i przywiązania do tradycji. Miejsce to rzeczywiście istnieje na terytorium dzisiejszej Białorusi.

Niemen | {niemen, niemna, niemanowi, niemanem, niemanie} Rzeka przepływająca przez tereny akcji powieści, symbol łączący przeszłość z teraźniejszością. Po Niemnie bohaterowie pływają tratwami, a jego brzegi są miejscem ważnych rozmów i refleksji. Rzeka symbolizuje ciągłość życia i tradycji.

Grób Jana i Cecylii | {grób, grobu, grobowi, grobem, grobie, mogiła, mogiły, mogile, mogiłą} Miejsce pochówku legendarnych założycieli rodu Bohatyrowiczów z XVI wieku. Znajduje się nad brzegiem Niemna, pod starym dębem, z drewnianym krzyżem i napisem "Jan i Cecylia, rok 1549, memento mori". Symbol tradycji rodowej i wartości pracy. Grób rzeczywiście istnieje i można go odwiedzić.

Jan i Cecylia | {jan, jana, janowi, janem, janie, cecylia, cecylii, cecylię, cecylią, cecylio} Legendarna para z XVI wieku, założyciele rodu Bohatyrowiczów. Przybyli z Polski około 1487 roku, pochodzili z różnych stanów - on z ludu pospolitego, ona ze szlachty. Ciężką pracą wykarczowali puszczę i założyli osadę nad Niemnem. W 1549 roku król Zygmunt August nadał im szlachectwo i herb Pomian za zasługi w zagospodarowaniu dzikich ziem.

Legenda o Janie i Cecylii | {legenda, legendy, legendzie, legendę, legendą} Opowieść o założycielach rodu Bohatyrowiczów przekazywana z pokolenia na pokolenie. Historia przedstawia parę różnego pochodzenia społecznego, która miłością i wspólną pracą przekształciła dziką puszczę w kwitnącą osadę. Symbolizuje pozytywistyczne wartości: pracę, miłość, równość społeczną i przywiązanie do ziemi.

Powstanie styczniowe | {powstanie, powstania, powstaniu, powstaniem, powstaniu} Wydarzenia z 1863 roku, które są często wspominane przez bohaterów powieści. Jan Bohatyrowicz opowiada Justynie o śmierci swojego ojca w powstaniu. Powstanie stanowi tło historyczne powieści i wpływa na losy wszystkich bohaterów, szczególnie Andrzejowej Korczyńskiej, która straciła w nim męża.

Osowce | {osowce, osowiec, osowcom, osowcami, osowcach} Majątek Andrzejowej Korczyńskiej, gdzie mieszka z synem Zygmuntem. Miejsce przepełnione smutkiem i żałobą po zmarłym mężu - powstańcu styczniowym.

Olszynka | {olszynka, olszynki, olsynkę, olszynką} Majątek rodziny Kirłów, sąsiadów Korczyńskich. Reprezentuje kolejny przykład dworu szlacheckiego zmagającego się z problemami ekonomicznymi w czasach pozaborcowych.

Miniewicze | {miniewicze, miniewicz, miniewiczom, miniewiczami, miniewiczach} Rzeczywisty majątek rodziny Kamieńskich, który był pierwowzorem literackiego Korczyna. Miejscowość na Grodzieńszczyźnie, gdzie Eliza Orzeszkowa mieszkała i pisała powieść.

Dąb | {dąb, dębu, dębowi, dębem, dębie} Stary, tysiącletni dąb nad Niemnem, pod którym Jan i Cecylia zbudowali pierwszą chatę i pod którym zostali pochowani. Drzewo symbolizuje trwałość tradycji, ciągłość pokoleń i związek z ziemią rodzinną.

Harfa | {harfa, harfy, harfie, harfę, harfą} Instrument, na którym grała Cecylia dla Jana po ciężkim dniu pracy. Symbol kultury, piękna i harmonii w życiu pracowitej pary. Reprezentuje łączenie pracy z duchowyemi aspektami życia.

Herb Pomian | {pomian, pomiana, pomianowi, pomianem, pomianie, herb, herbu, herbowi, herbem, herbie} Herb nadany rodzinie Bohatyrowiczów przez króla Zygmunta Augusta w 1549 roku. Przedstawia żubrząglowę na żółtym polu, symbolizującą pokonanie dzikiej natury i zagospodarowanie puszczystych ziem.

Krzyż nad grobem | {krzyż, krzyża, krzyżowi, krzyżem, krzyżu} Drewniany krzyż z figurą Chrystusa postawiony przez dzieci Jana i Cecylii nad grobem rodziców. Przetrwał wieki dzięki trosce kolejnych pokoleń Bohatyrowiczów. Symbol wiary, pamięci o przodkach i ciągłości tradycji.

Mogiła powstańcza | {mogiła, mogiły, mogile, mogiłą, powstańcza, powstańczej, powstańczą} Miejsce pochówku uczestników powstania styczniowego, które Jan Bohatyrowicz pokazuje Justynie podczas ich wyprawy Niemnem. Symbol pamięci o walce o niepodległość i ofierze pokolenia powstańców.

Tratwa | {tratwa, tratwy, tratwie, tratwę, tratwą} Środek transportu, którym Jan i Justyna płyną Niemnem do mogiły powstańczej. Moment zbliżenia bohaterów i ważnych wyznań o przeszłości i planach na przyszłość.

Burza | {burza, burzy, burzy, burzę, burzą} Zjawisko atmosferyczne, które zmusza Jana i Justynę do schronienia się w chacie Anzelma. Moment symboliczny prowadzący do pogłębienia znajomości i zrozumienia między bohaterami z różnych środowisk.

Wesele Elżusi | {wesele, wesela, weselu, weselem, weselu, elżusia, elżusi, elżusię, elżusią} Uroczystość w zaścianku Bohatyrowicze, podczas której Elżusia prosi Justynę o bycie druhną. Wydarzenie reprezentujące tradycyjne obyczaje ludowe i integrację Justyny ze środowiskiem zaściankowym.

Antolka | {antolka, antolki, antolce, antolkę, antolką} Mieszkanka zaścianku Bohatyrowicze, która przyrządza wieczerzę dla gości. Reprezentuje gościnność i ciepło środowiska zaściankowego w opozycji do chłodu dworu.

Imieniny Emilii | {imieniny, imienin, imieninom, imieninami, imieninach, emilia, emilii, emilię, emilią} Uroczystość w dworze Korczyńskich, podczas której pojawia się Zygmunt. Okazja do przedstawienia kontrastu między światem dworu a zaścianku oraz przypomnienia o przeszłości Justyny i Zygmunta.

Mezalians | {mezalians, mezaliansu, mezaliansowi, mezaliansem, mezaliansie} Małżeństwo między osobami z różnych warstw społecznych. Justyna decyduje się na mezalians z Janem Bohatyrowiczem wbrew konwenansoom społecznym, wybierając miłość i szczęście zamiast pozycji społecznej.

Praca organiczna | {praca, pracy, pracy, pracę, pracą, organiczna, organicznej, organiczną} Pozytywistyczna idea pracy dla dobra społeczeństwa, którą realizują pozytywni bohaterowie powieści. Justyna, Jan, Benedykt i Marta reprezentują wartość ciężkiej pracy jako sposobu na budowanie lepszej przyszłości.

Emancypacja | {emancypacja, emancypacji, emancypację, emancypacją} Idea równouprawnienia kobiet, którą Orzeszkowa wplotła w powieść przez postać Justyny. Bohaterka podejmuje samodzielne decyzje o swoim życiu wbrew oczekiwaniom społecznym i presji otoczenia.

Zaścianek | {zaścianek, zaścianka, zaściankowi, zaściankiem, zaścianku} Niewielka osada szlachecka, gdzie mieszka drobna szlachta trudniąca się rolnictwem. Bohatyrowicze reprezentują tradycyjne wartości zaścianków: prostotę, pracowitość i przywiązanie do tradycji.

Dwór | {dwór, dworu, dworowi, dworem, dworze} Siedziba zamożniejszej szlachty, reprezentowana przez Korczyn. Miejsce kontrastujące z zaściankiem, często charakteryzujące się większą formalnością i oderwaniem od pracy fizycznej.

Puszcza | {puszcza, puszczy, puszczy, puszczę, puszczą} Pierwotny las nad Niemnem, który Jan i Cecylia przekształcili w osadę. Symbol dzikiej natury, którą można pokonać ciężką pracą i determinacją. Reprezentuje wyzwania, przed którymi stają pionierzy i budowniczy cywilizacji.